Een
fototoxische reactie: hopelijk heb je nog nooit van die term gehoord. Toch is het belangrijk dat je 'm kent, want bij
iedereen kan tijdens het gebruik van sommige geneesmiddelen een fototoxische reactie optreden – waaronder ook geneesmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn. Dit
in tegenstelling tot fotoallergische reacties (“zonneallergie”) waarvoor je – simpel gezegd – “aanleg” moet hebben en die veel minder vaak voorkomen. Een fototoxische reactie zet in korte tijd je huid in brand – ook wanneer je nog maar net begonnen bent met het gebruik van het geneesmiddel, of dat incidenteel slikt. En: het is een vorm van zonverbranding waartegen veel zonbeschermingsproducten je huid niet kunnen beschermen – hoe hoog de SPF ook is.
Wat is een fototoxische reactie?
De naam zegt het eigenlijk al een beetje:
een fototoxische reactie ontstaat doordat licht (“foto” – i.c. meer precies: UV-straling) een toxische (giftige) reactie uitlokt bij “stofjes” uit sommige geneesmiddelen. Dat uitlokken gebeurt bij die verschillende stoffen op verschillende manieren, maar het effect is hetzelfde: binnen een of twee uur is de huid rood (
erytheem – lees gemakshalve: zo rood als een kreeft), wat gepaard kan gaan met zwelling en blaarvorming. Dit herstelt na enkele dagen, maar gaat gepaard met hyperpigmentatie en
sunburn cells: abnormaal verhoornde huidcellen, die een vroegtijdige dood zijn gestorven en zichtbaar zijn als “vervellen”.
De ernst van een fototoxische reactie kan per persoon verschillen. Allereerst speelt uiteraard de concentratie van de stof die de reactie veroorzaakt een rol: hoe meer daarvan in de huid aanwezig is, hoe sterker de reactie op UV-straling. Daarnaast is een fototoxische reactie logischerwijs heviger bij een blanke huid, want die bevat immers minder pigment om zich te wapenen tegen UV-straling. Maar ook weersinvloeden spelen een rol: wind, hoge temperaturen en een hoge luchtvochtigheidsgraad verergeren de reactie. Die reactie kan lokaal zijn, op de plaats waar het geneesmiddel is aangebracht, zoals bij een zalf of crème. Wanneer de reactie is veroorzaakt door “pillen” doet die zich voor op alle plaatsen waar de huid heeft blootgestaan aan de zon.
Na het staken van gebruik van het geneesmiddel dat de fototoxische reactie veroorzaakte, neemt het gevaar voor zonverbranding meestal snel af – maar
kan in sommige gevallen tot twintig jaar aanhouden.
Ook de meeste zonbescherming met een hoge SPF beschermt te weinig!
De
SPF van een zonbeschermingsproduct zegt iets over de
mate waarin het beschermt tegen UV-B straling en daarmee “gewone” zonverbranding. Een
fototoxische reactie wordt echter vooral
veroorzaakt door UV-A straling,
waartegen heel veel zonproducten slechts gedeeltelijk beschermen. Dit terwijl 95% van de UV-straling in daglicht uit UV-A bestaat. Daarnaast dringt UV-A door wolken en door ramen heen, waardoor het ook op bewolkte dagen of binnen (auto, vliegtuig) een fototoxische reactie kan uitlokken.
Er bestaat slechts één zonnefilter dat de huid beschermt tegen álle UV-A straling en niet slechts een deel daarvan:
zinkoxide. Aan een product met andere filters kan
avobenzone worden toegevoegd om het ontbrekende stuk UV-A bescherming aan te vullen. Avobenzone is echter weinig stabiel: het bezwijkt zelf snel onder UV-straling. Om die reden wordt het gestabiliseerd met een ander zonnefilter,
octocrylene. Maar ironisch genoeg kan octocrylene juist een fototoxische reactie uitlokken, zij het hoofdzakelijk bij mensen die overgevoelig zijn voor
ketoprofen – een pijnstiller uit de groep van NSAID's.
Maar hoeveel UV-A bescherming een product je huid ook biedt – die bescherming zal nooit 100% zijn.
Een fototoxische reactie voorkomen
Wanneer je geneesmiddelen gebruikt, lees dan in de zomer alsjeblieft de bijsluiter nog even extra goed door. Online checken kan uiteraard ook, bij
Apotheek.nl of in het
Farmacotherapeutisch Kompas. Let bij de bijwerkingen op
fotosensibilisatie: de verzamelnaam voor fototoxische en fotoallergische reacties. Berucht om het veroorzaken van een fototoxische reacties zijn
antibiotica, zoals bijvoorbeeld
tetracycline waarvoor Apotheek.nl dan ook uitdrukkelijk waarschuwt. Maar ook vrij verkrijgbare geneesmiddelen zoals bijvoorbeeld naproxen (Aleve®) en ibuprofen (Advil®) of antihistaminica (“hooikoortspillen”) kunnen in zeldzame gevallen ernstige zonverbranding veroorzaken.
Wanneer fotosensibilisatie als bijwerking wordt genoemd, wees dan extra voorzichtig in de zon. Gebruik zonbescherming met
zinkoxide of een waarin andere filters gecombineerd zijn met avobenzone (INCI:
Butyl Methoxydibenzoylmethane) Doe dat ook in de auto, bus, trein of vliegtuig – want UV-A straling dringt door ramen heen. Vergeet niet om de crème of poeder elke twee uur opnieuw aan te brengen. Draag een zonnebril en vermijd de zon als het even kan volledig tussen 11.00 en 15.00 uur. Raadpleeg je huisarts of dermatoloog wanneer je huid ondanks alle voorzorgsmaatregelen tóch verbrand is.
Wist ik veel...
In 2014 wist ik nog niet wat een fototoxische reactie is – en het resultaat kun je zien op de foto. Ik was slechts twee uur in de zon geweest en had zonbescherming gebruikt met een SPF 30. Voor mijn gezicht gebruikte ik een mineraal zonnepoeder met zinkoxide; voor mijn armen en coeur een crème met chemische filters, maar zonder avobenzone. Ik denk dat het verschil in de mate van zonverbranding veelzeggend is. Op dat moment gebruikte ik dagelijks
Celebrex®, een receptplichtige pijnstiller uit de groep NSAID's – waarvan fotosensibilisatie inmiddels een bekende, zij het zeldzame bijwerking is.
Op de foto zie je me enkele uren nadat de fototoxische reactie had plaatsgevonden, In de dagen daarna zouden alle plekken die op de foto “alleen maar” rood zijn, paars-rood worden en opzwellen. Her en der verschenen kleine witte plekken en blaren. Die horreur bleef mijn gezicht gelukkig bespaard: alle rode plekken daar waren de volgende dag al weggetrokken. Enkele dagen later begonnen de rode plekken te vervellen – en niet zo'n klein beetje ook: ik heb zelden zo'n grote hoeveelheid sunburn cells bij elkaar gezien. Na enkele weken werd een deel van de blijvende DNA-schade zichtbaar in de vorm van enkele tientallen
pigmentvlekjes en een grote, die inmiddels jaarlijks gecontroleerd wordt door een arts. En dan is er nog de schade in de vorm van aangetast collageen en elastine, waardoor de delen huid die toen in brand stonden sneller zullen verouderen – plus de
verhoging van de kans op huidkanker, die bij mij toch al niet gering was.
Dat alles kon ik destijds niet voorkomen, omdat ik niet wist wat fotosensibilisatie was – laat staan wat fototoxische reactie inhield, die niet eens wordt vermeld op bijsluiters. En ik dacht mijn huid goed beschermd te hebben...
Om te voorkomen dat jou hetzelfde overkomt, deel ik mijn verhaal met je. Inclusief die weinig flatteuze foto.
Fijne en veilige zomer!
Liefs,
Mariëlla
