Ureum (urea in het Engels, wat de INCI-naam verklaart) klinkt een beetje als “urine” en het is dan ook het belangrijkste organische bestanddeel van menselijke urine. Dit komt omdat ureum door het lichaam wordt aangemaakt bij de afbraak van aminozuren – de 'bouwstenen' van eiwitten. Aminozuren worden in de lever omgezet tot ammoniak, CO2, water en energie. Ammoniak is echter giftig en wordt daarom door de lever omgevormd tot ureum, dat veilig door het bloed naar de nieren wordt getransporteerd, die zorgen voor de afvoer van ureum in de urine. Dus mocht je je ooit hebben afgevraagd waarom sommige mensen zo idioot zijn om hun eigen urine te gebruiken voor allerlei huidkwaaltjes én overtuigd zijn van de werking daarvan, dan heb je het antwoord op die vraag nu gevonden: ze gebruiken
homemade ureum – en dat doet inderdaad goede dingen voor onze huid... ehhh, hún huid. Wanneer ze verse urine gebruiken dan; eenmaal uitgescheiden wordt ureum door bacteriën weer terug omgezet tot ammoniak – waardoor ook de typische, vieze geur ontstaat zoals we die allemaal kennen van openbare wc's die te lang niet zijn schoongemaakt.
De ontdekking van ureum
In 1727 werd ureum voor het eerst beschreven als
sal nativus urinae (“eigenaartig en byzonder natuurlyk zout der Pis”) door Herman Boerhaave – de beroemde Nederlandse arts, anatoom, botanicus, scheikundige en onderzoeker. De Franse scheikundige Hilaire Marin Rouelle ging echter als de ontdekker van ureum de geschiedenis in, nadat hij de stof in 1727 isoleerde van menselijke urine. Ruim een halve eeuw later zou ureum de eerste organische stof worden die synthetisch werd samengesteld. Dit gebeurde bij toeval toen de Duitse scheikundige Friedrich Wohler in 1828 een andere stof genaamd
ammoniumcyanaat trachtte te maken, in het kader van een studie naar cyanaten. Toen hij daarbij
zilvercyanaat toevoegde aan een oplossing van
ammoniumchloride ontstond een wit materiaal dat identiek bleek te zijn aan ureum uit menselijke urine.
Toepassingen van ureum
Ureum wordt op grote schaal gebruikt als meststof voor planten. Daarnaast is het een zeer belangrijke grondstof voor diverse chemische processen: het is bijvoorbeeld een voorloper van barbituraten die worden verwerkt in slaappillen en rustgevende middelen, maar wordt ook gebruikt bij de productie van harsen en polymeren, zoals melamine. Omdat ureum het vermogen bezit om grote moleculen te voorzien van een “laagje” dat voorkomt dat ze zich binden, wordt het tevens gebruikt bij het mengen van organische bestanddelen tot bijvoorbeeld smeerolie, maar ook vliegtuigbrandstof.
Ureum als ingrediënt in huidverzorging
Ureum wordt al
ruim een eeuw in diverse concentraties gebruikt voor de verzorging van de huid – niet in de laatste plaats bij verschillende aandoeningen. Het is dan ook opgenomen in het
Farmacotherapeutisch Kompas dat vier zogenoemde indicaties vermeldt:
- een droge huid: 5-10% ureum
- hyperkeratosis – een overmatige verhoorning van de huid, die in verschillende vormen bij diverse huidaandoeningen optreedt: 10% ureum bij volwassen, 5% bij kinderen
- hyperkeratonische nagels – “kalknagels”: zalven met 20-40% ureum
- ichthyose – een aandoening waarbij de huid droog en 'schub-achtig' wordt (Grieks: ἰχθύς – ichthús = vis) die diverse vormen kent, waarvan ichthyosis vulgaris het vaakst voorkomt (bij 1 op de 250 mensen): 5-10% ureum
Ondanks deze toepassingen worden crèmes en zalven met ureum sinds 1 januari 2017 niet meer vergoed omdat volgens het Zorginstituut Nederland
“niet is aangetoond dat dermatologische preparaten met 5–10% ureum effectiever zijn dan de standaardbehandeling met indifferente dermatologische basispreparaten zonder ureum. Er is geen sprake van rationele farmacotherapie.”
Onderdeel van de Natural Moisturizing Factor
Ureum is – net zoals bijvoorbeeld
glycerine en
PCA – een natuurlijk onderdeel van de Natural Moisturizing Factor (NMF) die maakt dat de huid vocht kan aantrekken én vasthouden. Bij een droge huid – waarvoor de officiële term
xerosis cutis luidt – is vaak sprake van een gebrekkige NMF. Zo'n gebrek kan tijdelijk zijn, door aantasting van de NMF door externe oorzaken (bijvoorbeeld te lang warm douchen of een te droge omgevingslucht) Daarnaast is een chronisch 'zwakke' NMF iets dat verschillende huidziekten gemeen hebben, zoals bijvoorbeeld atopisch eczeem, psoriasis en ichthyose. Tot slot vermindert de NMF naarmate we ouder worden.
Wanneer de
NMF te gering is, kan de huid te weinig vocht vasthouden wat leidt tot transepidermaal vochtverlies (TWEL) en te weinig afstoting van dode huidcellen (desquamatie) Hierdoor ontstaat een te sterk verhoornde opperhuid, die kan jeuken. Crèmes met ureum vullen een tekort daarvan in de NMF (opnieuw) aan, waardoor de huid (weer) water kan opnemen. Door die verbetering van de barrièrefunctie wordt de huid minder kwetsbaar voor irritatie en bacteriën.
Dat ureum hydrateert en TWEL tegengaat werd onder meer aangetoond in
deze studie waarbij gebruik werd gemaakt van niet-receptplichtige producten met 10% ureum en die zich richtte op het bestrijden van enkele van de eerste symptomen van een “
diabetische voet”: een droge, te sterk verhoornde huid waarvan de barrièrefunctie is verminderd.
Bevordert de opname andere ingrediënten
Verschillende studies hebben laten zien dat ureum de penetratie bevordert van andere ingrediënten.
Deze onderzoekers veronderstellen dat dit effect gebaseerd is op de “enorme waterbindende capaciteit” van ureum.
Exfoliant
Het Farmacotherapeutisch Kompas rekent ureum tot de
keratolytica (keratinocyten = cellen opperhuid; lyse = losmaken) en het is dan ook – in lichte concentraties – een milde exfoliant, die dode huidcellen en schilfers verwijdert.
Superieur aan glycerine bij de behandeling van atopisch eczeem
Bij de 109 patiënten met atopisch eczeem die deelnamen aan
deze gerandomiseerde, dubbelblinde studie bleek een crème met 4% ureum (gecombineerd met sodium chloride – “tafelzout”) superieur aan een crème met 20% glycerine en een placebo-crème. Dit omdat de laatste twee crèmes TWEL niet verminderden, in tegenstelling tot de crème met ureum.
Werkt antimicrobieel en bevordert de aanmaak van filaggrine
Ureum lijkt ook een antimicrobiële werking te hebben: het beschermen van de huid tegen micro-organismen zoals bacteriën en schimmels – zo bleek uit
deze studie. De anti-microbiële werking werd waargenomen bij ureum in een concentratie van 10%, maar opgemerkt moet worden dat bij deze studie geen gebruik werd gemaakt van een neutrale basiscrème. De crèmes (met 0%, 10% en 20% ureum) die de proefpersonen gebruikten op drie verschillende plaatsen op hun linker onderarm, bevatte ook andere ingrediënten zoals paraffine, sorbitol, avocado-olie en melkzuur. Daardoor kan sprake zijn geweest van een effect van een ander ingrediënt of een synergetisch effect van meerdere cq alle bestanddelen – temeer omdat ureum de opname van andere ingrediënten bevordert.
Dezelfde studie liet zien dat het gebruik de crèmes met ureum de productie van filaggrine verhoogde.
Filaggrine (
filament
aggregating prote
in – FLG) is een eiwit in de huid dat onder meer zorgt dat de NMF
pyrrolidone carboxylate (PCA) bevat – het aminozuur dat van de NMF het meest prominente bestanddeel is. Ook hier geldt dat onduidelijk is welke rol overige ingrediënten hebben gespeeld.
INCI-naam:
UREUM
Molaire massa (moleculair gewicht): 60 g/mol
Laatste update: 23 maart 2020
