Zoals je wellicht al eens hebt gelezen heb ik samen met zo'n 10% van de West-Europeanen een 'atopische constitutie': een aangeboren aanleg om allergieën, eczeem en astma te ontwikkelen – waarbij ook een huid hoort die minder
ceramiden en
cholesterol bevat dan de huid van mensen zonder die aanleg. Ook is de
Natural Moisturizing Factor (NMF) in mijn huid minder moisturizend dan die bij mensen met een 'normale' huid. Mijn huid wordt dus sneller droog – en dat wordt er met het vorderen der jaren niet beter op: naarmate we ouder worden, wordt namelijk bij iedereen de huid iets droger.
En tóch gebruik ik nu zo wel in mijn ochtend- als avondroutine een huidverzorgingsproduct met een vrij hoge concentratie alcohol – iets waarvan regelmatig wordt beweerd dat het de huid uitdroogt, de natuurlijke bescherming van de huid beschadigt en de daarin aanwezige vitale stoffen vernietigt. Ook zou alcohol vrije radicalen laten ontstaan en daardoor zelfs cytotoxisch zijn: celvergiftigend – waardoor het huidcellen letterlijk laat sterven. Mede door dat soort berichten is alcohol momenteel misschien wel hét ingrediënt waarover de meeste misverstanden bestaan. De hoogste tijd voor wat nuance dus, maar vooral: een beter perspectief.
Voor alle duidelijkheid: ik heb het hier over 'gewone' alcohol – ethanol (EtOH), die we in cosmetica vaak tegenkomen met de INCI “Alcohol Denat.”; ethanol waaraan een vies smaakje is toegevoegd, zodat het ongeschikt is voor consumptie. De zogenoemde 'fatty alcohols' hebben geheel andere eigenschappen en daarmee dus ook een andere werking en functie.
Alcohol als 'vriend'
Desinfecteert en verbetert de opname van ingrediënten
Alcohol werkt desinfecterend, wat een goede eigenschap kan zijn bij een huid die gevoelig is voor het ontwikkelen van acne of andere ontstekingsreacties. Mede om die reden is een hoge concentratie alcohol regelmatig te vinden in producten voor de vette huid die gevoelig is voor het ontwikkelen van acne, maar bijvoorbeeld ook in producten voor de huid met eczeem. De antibacteriële werking van alcohol maakt daarnaast dat aan een formule met een hoge concentratie alcohol veel minder conserveermiddelen hoeft te worden toegevoegd – wat een voordeel kan zijn wanneer je een hekel hebt aan bijvoorbeeld parabenen. Ook wordt ethanol regelmatig gebruikt voor de bereiding van plantenextracten die rijk zijn aan anti-oxidanten.
Het grootste voordeel van een hoge concentratie alcohol is echter dat het werkt als zogenoemde permeabiliteit versterker: het vergroot de doorlaatbaarheid van de huid voor geneesmiddelen, maar ook voor ingrediënten in huidverzorging.
Tijdelijke veranderingen in de huidbarrière
De belangrijkste functie van de huidbarrière is het buiten houden van ongewenste (ziekmakende) indringers. Die bescherming zit bijzonder vernuftig in elkaar, waarbij lipiden (vetten) een belangrijke rol hebben. Alcohol verandert tijdelijk een deel van die barrière zodat gewenste indringers (geneesmiddelen, ingrediënten in huidverzorging) wél kunnen indringen. Dit doet alcohol zonder de lipide-organisatie te verstoren of aan te tasten, zo toonde deze
in vivo studie aan. De veranderingen in de huid die men had laten ontstaan door 30 minuten blootstelling aan pure ethanol, bleken binnen 24 uur te zijn verdwenen.
Exacte werking nog onbekend
Hoe alcohol de huidbarrière aanpast om daarmee de 'aflevering' van ingrediënten in geneesmiddelen en huidverzorging te vergroten, is nog niet exact bekend. De eerste inzichten in de moleculaire mechanismen van dit proces werden in 2015 verkregen en kun je desgewenst
hier lezen. Heel kort samengevat: alcohol werkt in op enkele specifieke structuren in de intercellulaire lipiden – het vetlaagje waarin de huidcellen zijn ingebed én op de keratine in de corneocyten (hoorncellen)
Momenteel wordt in het algemeen aangenomen dat alcohol ingrediënten in geneesmiddelen en huidverzorging naar beneden 'trekt' door de huid voor eventjes iets 'droger' te maken: het verwijdert sommige huideigen vetten en maakt andere wat vloeibaarder – en heeft op weer andere vetten geen enkel effect. Daarnaast bewerkstelligt alcohol tijdelijk wat extra transepidermaal waterverlies (TEWL – de wijze waarop onze huid per dag zo'n halve liter water uitscheidt door dit ongemerkt te 'verdampen')
Alcohol als 'vijand'
“Alcohol beschadigt de bescherming van de huid en vernietigt vitale stoffen”
Deze 'feiten' – en zaken van een soortgelijke strekking – worden op diverse plaatsen beweerd onder verwijzing naar “Biochemica et Biophysica Acta, May 2012, pages 1,410-1,419” Waarom daarbij niet gewoon de titel van de
betreffende studie wordt vermeld is mij duister, maar die luidt in elk geval: “Ethanol perturbs lipid organization in models of stratum corneum membranes: An investigation combining differential scanning calorimetry, infrared and 2H NMR spectroscopy” Volgens deze onderzoekers zou alcohol de lipide-organisatie in het stratum corneum dus wél verstoren, althans zo beweren ze in de titel. Zij baseren zich daarbij op een in vitro studie, waarbij geen gebruik werd gemaakt van echte huid – maar van modellen die cellen in de huidbarrière nabootsten. Die modellen waren echter behoorlijk beperkt en verschilden op belangrijke punten met cellen in de huid, zo stellen de auteurs ook zelf. Daarnaast werd in deze modellen het natuurlijke, evenwicht herstellende vermogen van de huid niet nagebootst. Bovendien zijn de auteurs in hun conclusie veel minder stellig dan in de titel die ze hun artikel gaven. In de conclusie geven ze namelijk aan te speculeren en wordt met geen woord meer gerept over 'verstoring'. Maar wat waren de resultaten van dit onderzoek dan wel? Allereerst dat ethanol in een concentratie van 10% geen significant effect had (iets dat wellicht geruststellend is voor degenen die deze studie wél serieus ter harte nemen 😊) Daarnaast had alcohol in concentraties van 30% en 60% vooral invloed op het palmitinezuur in het model – en nauwelijks op het cholesterol en de gebruikte ceramide. Voor zover deze studie al voorziet in inzichten over het effect van alcohol op de huid, dan zijn die eigenlijk alleen maar geruststellend. Palmitinezuur is bijvoorbeeld geen essentieel vetzuur en bezit evenmin de belangrijke functie die bijvoorbeeld ceramiden en cholesterol in onze huid hebben. Het is bovendien heel eenvoudig weer aan te vullen: daarvoor hoef je niet eens op zoek naar een bijzondere formule, want palmitinezuur wordt vaak in crèmes gebruikt als emulgator.
Ook de stelling dat alcohol vrije radicalen laat ontstaan die zelfs zouden bijdragen aan celdood berust op speculatie: daarvoor bestaan niet eens sterke aanwijzingen, laat staat concrete wetenschappelijke gronden. Daarnaast wordt wel beweerd dat alcohol ook in lage concentraties de huid schaadt – maar tegenover die ene in vitro studie waarbij een gering percentage alcohol leidde tot een toename van vrije radicalen staan tientallen studies (in vitro én in vivo) waar ethanol-extracten van planten en vruchten juist een anti-oxidatieve werking bleken te hebben... Now you do the maths 😊
Tot slot: wanneer bij medisch wetenschappelijk onderzoek de huidbarrière verwijderd moet worden, dan wordt daarbij gebruik gemaakt van de
tape stripping methode. Als alcohol werkelijk de huidbarrière grondig zou aantasten, dan zou het daarmee een methode bieden die minder invasief is dan tape stripping – en daardoor waarschijnlijk de voorkeur genieten.
IMHO: Alcohol in een slechte formule kun je beter ontwijken...
Bij geneesmiddelen heb je vaak geen keuze of je ze wilt gebruiken of niet, maar bij huidverzorging en producten voor de persoonlijke hygiëne ligt dat gelukkig anders. Ikzelf vermijd producten met alcohol waarvan de formule me niet aanstaat – bijvoorbeeld wanneer die te weinig verzorgende ingrediënten bevatten of wanneer een product geen andere functie heeft dan reinigen. Die kunnen mijn huid tijdelijk te veel uitdrogen – zonder verder veel te doen. Dit geldt in het bijzonder voor gels en sprays die handen reinigen (desinfecteren) zonder water of zeep: het uitdrogende effect daarvan zou mijn huid gevoeliger kunnen maken voor irritatie. Dat is trouwens deels hartstikke irrationeel, gebiedt de eerlijkheid me te vermelden. Deze
in vivo studie toonde namelijk aan dat alcohol zelfs bij een geïrriteerde huid géén extra irritatie veroorzaakt. Sterker nog, ethanol bleek een beschermend effect te hebben.
… maar in een mooie formule is het een goed vriendje
Laten we wel zijn: we smeren niet zo maar met bijvoorbeeld niacinamide, glycolzuur en retinoïden. We doen dat omdat we effect willen zien – tegen hyperpigmentatie, rimpels, contourverlies of wat onze persoonlijke huid-issues ook zijn. Daarvoor gebruiken we producten met ingrediënten waarvan de werking wetenschappelijk is aangetoond. Die ingrediënten kunnen (soms – en soms véél) beter hun werk doen als de penetratie in de huid wordt bevorderd door alcohol. Alcohol functioneert in een goede formule als avant garde – de voorhoede, die met een heel laag moleculair gewicht (46,07 g/mol) de weg vrijmaakt voor kostbare 'actieve' ingrediënten die door een wat zwaarder moleculair gewicht wat langer onderweg zijn. In een goede formule wordt de avant garde opgevolgd – niet alleen door ingrediënten die onze huid-issues aanpakken, maar ook door ingrediënten die het aanvankelijke 'uitdrogende' effect van alcohol teniet doen – hoe tijdelijk en onschadelijk dat effect verder ook mag zijn.
Alcohol kan daarnaast 'ergens' vooraan in een INCI-lijst staan doordat het is gebruikt voor het verkrijgen van de plantaardige extracten die ik al eerder noemde. Die zijn vaak rijk aan anti-oxidanten, maar kunnen ook specifieke anti-aging eigenschappen bezitten: een pre als je houdt van 'puur natuur' bij het voorkomen en vervagen van vroegtijdige huidveroudering.
