Hydrochinon (Engels: hydroquinone) wordt al zo'n 50 jaar gebruikt tegen pigmentvlekken, melasma en andere vormen van hyperpigmentatie. Een heuze senior dus en ook nog eens eentje waaraan door internationale wetenschappers nog steeds gerefereerd wordt als een 'gouden standaard', zoals bijvoorbeeld in dit JDD-artikel.
Negatief advies Farmacotherapeutisch Kompas
In Nederland kreeg dit gouden oudje kortgeleden een veel minder goede pers: het Farmacotherapeutisch Kompas (FK) publiceerde in rode letters een negatief advies:
“Hydrochinoncrème heeft een blekende werking en wordt daarom toegepast bij lokale hyperpigmentatie van de huid. In vergelijkende studies is hydrochinon niet bij alle patiënten effectief. Bij een van nature gepigmenteerde huid bestaat een groter risico op het optreden van (irreversibele) bijwerkingen. Met name in de zomermaanden dienen patiënten zonlicht te vermijden en een breedspectrum (UVA en UVB) zonbeschermingsmiddel te gebruiken. De therapeutische waarde van hydrochinoncrème is naar huidige maatstaven onvoldoende onderbouwd en wordt toegeschreven aan klinische ervaring die niet systematisch is vastgelegd.”
Ehh... dat is een beetje erg kort door de bocht, dunkt mij
Het FK is een Nederlandstalig online naslagwerk voor artsen, dat beoogt adequate en onafhankelijke informatie te bieden bij het bepalen van voor te schrijven geneesmiddelen – waarbij de redactie kan bogen op de input van een zeer aanzienlijke wetenschappelijke commissie.
Toch ben ik persoonlijk van mening dat de redactie van het Kompas in dit geval wat al te kort door de bocht gaat. Heel veel medicijnen zijn niet bij iedere patiënt (even) effectief, bijvoorbeeld. Als tweede worden in rode letters de bijwerkingen benadrukt – maar welk medicijn kent geen bijwerkingen, die in zeldzame gevallen heel vervelend kunnen zijn? Vervolgens noemt het FK het belang van goede zonbescherming. Dat vind ik uiteraard helemaal te prima, want dat kan mij niet vaak genoeg onderstreept worden. Ik vind het dan ook jammer dat dit niet in even rode letters, even bovenaan staat bij alle andere medicijnen waarbij het gebruik van goede zonbescherming absoluut noodzakelijk is.
Dat de “therapeutische waarde […] onvoldoende onderbouwd is”, maakte me nieuwsgierig – want dat plaatst een impliciet vraagteken bij de effectiviteit van hydrochinon, als stand alone middel tegen hyperpigmentatie en als ingrediënt in anti-aging huidverzorgingsproducten. Ik heb de redactie van het FK dan ook per e-mail gevraagd wat er nu precies ontbreekt aan de onderbouwing van de therapeutische werking. Het antwoord daarop deel ik hier t.z.t. uiteraard graag met je.
Maar...
... ik heb er eerlijk gezegd nogal een hard hoofd in dat de therapeutische werking van hydrochinon nog zal worden gemeten aan de huidige wetenschappelijke maatstaven. Op hydrochinoncrème is bijvoorbeeld al lang geen patent meer aan te vragen, waardoor de farmaceutische industrie er dus geen geld meer aan kan verdienen. Daarnaast is hydrochinon in Nederland en veel andere EU landen receptplichtig. Daardoor bestaat er geen over the counter-markt, zoals die er bijvoorbeeld wel was voor dexpanthenol die door Bayer werd verwerkt de Bepanthen-lijn.
Dat het wellicht voor geen enkele partij nog interessant is om de werking van hydrochinon te aan te tonen volgens de huidig geldende maatstaven, betekent uiteraard niet dat het dus ook niet zou werken. Het is niet voor niets decennia lang voorgeschreven door dermatologen en als ingrediënt verwerkt in cosmetische huidverzorging – en minstens zo belangrijk: even zo lang veelvuldig verkocht en gebruikt.
Is hydrochinon kankerverwekkend?
Sommige geruchten kunnen zo hardnekkig zijn, dat ze tien jaar lang de ronde blijven doen – ook al zijn ze inmiddels al lang weerlegd. Dit geldt ook voor het gerucht dat hydrochinoncrème carcinogeen (kankerverwekkend) zou zijn. Hydrochinon in huidverzorgingsproducten gebruik je lokaal, alleen op de plekken waar sprake is van hyperpigmentatie. In medische termen spreekt men dan van 'topische toepassing'.
Het gerucht dat hydrochinon kankerverwekkend zou zijn vindt zijn oorsprong in studies naar de gevolgen van langdurige orale inname van grote hoeveelheden hydrochinon door ratten. In de 50 jaar dat hydrochinon gebruikt wordt, zijn er echter geen gevallen gerapporteerd van kanker bij mensen als gevolg van topische toepassing van hydrochinon. Daarnaast veroorzaakte orale inname van 300-500 mg per dag, gedurende 3-5 maanden géén ernstige bijwerkingen bij mensen (Bron: Position on Hydroquinone van de American Society for Dermatologic Surgery Association)
Ochronosis
Bij ochronosis is er sprake van een stapeling van bruin/zwart, soms blauwig pigment in het bindweefsel van de huid, waardoor zeer donkere kleine bultjes ontstaan, die enigszins lijken op kaviaar. Bij endogene ochronosis wordt de huidaandoening veroorzaakt door een inwendige, lichamelijke oorzaak. Exogene ochronosis is het gevolg van externe invloeden en is een bijwerking die zich kan voordoen bij langdurig gebruik van hydrochinon. Het is echter onduidelijk of er een direct verband bestaat tussen het gebruik van hydrochinon in de concentraties zoals die in Westerse landen wordt voorgeschreven en het ontstaan van exogene ochronosis. In andere werelddelen werd en wordt hydrochinon namelijk in veel hogere concentraties gebruikt.
Ook het FK noemt ochronosis niet als mogelijke bijwerking in de rode waarschuwingstekst.
Geen blijvend effect
Hydrochinon laat pigmentvlekken en andere vormen van hyperpigmentatie in enkele weken verbleken, maar dit effect is niet blijvend. Hydrochinon ontleent zijn werking namelijk aan het remmen van de aanmaak tyrosinase, het enzym dat verantwoordelijk is voor de eerste stap bij de aanmaak van melanine door pigmentcellen. In het geval van pigmentvlekken als gevolg van DNA-schade door UV-straling wordt die schade niet verholpen door het gebruik van hydrochinon. De oorzaak blijft gewoon bestaan en daarmee de verhoogde productie van pigment of een plaatselijk teveel aan pigmentcellen. Dit maakt langdurig gebruik noodzakelijk.
Safety first!
Gebruik een hydrochinoncrème alleen op advies van je arts en volgens de voorschriften van hem of haar – hoe verleidelijk het misschien ook is om een tube mee te laten nemen buitenland of online te bestellen.
Gezien het negatief FK-advies zou het natuurlijk zo maar kunnen dat je (huis)arts je geen hydrochinon wil voorschrijven. Weet dan alsjeblieft dat er alternatieven bestaan, waarvan er enkele zelfs heel mooi zijn – en waarover ik je de komende tijd graag alles vertel.
Update 26 mei 2017: Inmiddels is het FK-advies ontdaan van het label 'negatief' en wordt ook niet meer benadrukt met rode letters. De tekst van het advies is echter ongewijzigd gebleven.
